داوری در آیین دادرسی مدنی: راهنمای جامع + مقررات و شرایط

داوری در آیین دادرسی مدنی به عنوان روشی برای حل اختلافات طرفین دعوا مطرح شده است. قانون آیین دادرسی مدنی مرجعی است که کلیه قوانین مربوط به داوری، در آن تدوین شده‌است و داوران برای صدور رای این قوانین را مرجع خود قرار می‌دهند. همچنین طرفین نیز باید با اشراف به این قوانین روش داوری و شخص داور را انتخاب کنند. اما قوانین داوری در آیین دادرسی مدنی پیرامون چه موضوعاتی سخن می‌گوید و چگونه باید از آن برای کسب بهترین نتیجه از داوری استفاده کرد.

در ادامه این مقاله از گروه وکالت حسن زاده قصد داریم تا شما را با باب داوری در قانون آیین دادرسی مدنی آشنا کنیم به شما راه‌کاری برای کسب نتیجه بهتر از داوری ارائه دهیم. پس با ما همراه باشید.

داوری در آیین دادرسی مدنی چیست؟

داوری در آیین دادرسی مدنی تعریف دقیق و مشخصی دارد که در بند قانونی زیر به آن اشاره شده‌است.

• ماده 454
  کلیه اشخاصی که اهلیت اقامه دعوا دارند می‌توانند با تراضی یکدیگر منازعه و اختلاف خود را خواه در دادگاه‌ها طرح شده یا نشده باشد و در صورت طرح در هر مرحله ای از رسیدگی باشد، به داوری یک یا چند نفر ارجاع دهند.

برای کسب بهترین نتیجه از روش داوری برای حل اختلافات خود، بهترین راه انتخاب وکیلی متخصص در زمینه داوری است تا به قوانین آن در آیین دادرسی اشراف کامل داشته باشد.

شرایط داوری در قانون آیین دادرسی مدنی ایران

داوری باید طبق اصول قانونی انجام گیرد. باب هفتم از آیین دادرسی مدنی به طور کامل و جامع به موضوع داوری پرداخته است. ماده 454 تا 501 کلیه قوانین و چارچوب‌های مربوط به داوری مشخص می‌کند که در ادامه به بررسی قوانین داوری خواهیم پرداخت:

1. زمان انتخاب داور

طرفین می‌توانند در زمان عقد قرارداد نسبت به انتخاب داور اقدام کنند و یا آن را به زمان دیگری موکول کنند:

• ماده 455
  متعاملین می‌توانند ضمن معامله ملزم شوند و یا به موجب قرارداد جداگانه تراضی نمایند که در صورت بروز اختلاف بین آنان به داوری مراجعه کنند و نیز می‌توانند داور یا داوران خود را قبل یا بعد از بروز اختلاف تعیین نمایند.
  تبصره- در کلیه موارد رجوع به داور، طرفین می‌توانند انتخاب داور یا داوران را به شخص ثالث یا دادگاه واگذار کنند.
• :ماده 494
  چنانچه دعوا در مرحله فرجامی باشد، و طرفین با توافق تقاضای ارجاع امر به داوری را بنمایند یا مورد از موارد ارجاع به داوری تشخیص داده شود، دیوان عالی کشور پرونده را برای ارجاع به داوری به دادگاه صادرکننده رای فرجام خواسته ارسال می‌دارد

2. مدت زمان داوری و موضوع داوری در آیین دادرسی مدنی

موضوع داوری از مواردی است که باید در روش داوری به آن توجه شود. قوانین مربوط به مدت زمان داوری به صورت زیر است.

• ماده 458
  در هر مورد که داور تعیین می‌شود باید موضوع و مدت داوری و نیز مشخصات طرفین و داور یا داوران به طوری که رافع اشتباه باشد تعیین گردد. در صورتی که تعیین داور بعد از بروز اختلاف باشد، موضوع اختلاف که به داوری ارجاع شده باید به طور روشن مشخص و مراتب به داوران ابلاغ شود.
  تبصره- قراردادهای داوری که قبل از اجرای این قانون تنظیم شده اند با رعایت اصل (139) قانون اساسی تابع مقررات زمان تنظیم می‌باشند.

⇐ داوری در قرارداد ملکی  

3. نحوه انتخاب داور

در قانون آیین دادرسی مدنی برای انتخاب داور و یا داوریان قوانینی مشخص شده‌است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت

• ماده 459
  در مواردی که طرفین معامله یا قرارداد متعهد به معرفی داور شده ولی داور یا داوران خود را معین نکرده باشند و در موقع بروز اختلاف نخواهند و یا نتوانند در معرفی داور اختصاصی خود اقدام و یا در تعیین داور ثالث تراضی نمایند و تعیین داور به دادگاه یا شخص ثالث نیز محول نشده باشد، یک طرف می‌تواند داور خود را معین کرده به وسیله اظهارنامه رسمی به طرف مقابل معرفی و درخواست تعیین داور نماید و یا نسبت به تعیین داور ثالث تراضی کند. در این صورت طرف مقابل مکلف است ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ اظهارنامه داور خود را معرفی و یا در تعیین داور ثالث تراضی نماید. هرگاه تا انقضای مدت یادشده اقدام نشود، ذی نفع می‌تواند حسب مورد برای تعیین داور به دادگاه مراجعه کند.
• ماده 460
  در مواردی که مقرر گردیده است حل اختلاف به یک نفر داور ارجاع شود و طرفین نخواهند یا نتوانند در انتخاب داور تراضی نمایند و نیز در صورتی که داور یکی از طرفین فوت شود، یا استعفا دهد و طرف نامبرده نخواهد جانشین او را معین کند و یا در هر موردی که انتخاب داور به شخص ثالث واگذار شده و آن شخص از تعیین داور امتناع نماید یا تعیین داور از طرف او غیر ممکن باشد، هر یک از طرفین می‌توانند با معرفی داور مورد نظر خود وسیله اظهارنامه از طرف مقابل درخواست نماید که ظرف ده روز از تاریخ ابلاغ اظهارنامه نظر خود را در مورد داور واحد اعلام کند و یا حسب مورد در تعیین جانشین داور متوفی یا مستعفی یا داوری که انتخاب او وسیله ثالث متعذر گردیده اقدام نماید. در صورتی که با انقضای مهلت اقدامی به عمل نیاید، برابر قسمت اخیر ماده قبل عمل خواهد شد.
• ماده 463
  هرگاه طرفین ملتزم شده باشند که در صورت بروز اختلاف بین آنها شخص معینی داوری نماید و آن شخص نخواهد یا نتواند به عنوان داور رسیدگی کند و به داور یا داوران دیگری نیز تراضی ننمایند، رسیدگی به اختلاف در صلاحیت دادگاه خواهد بود.
• ماده 464
  در صورتی که در قرارداد داوری، تعداد داور معین نشده باشد و طرفین نتوانند در تعیین داور یا داوران توافق کنند، هر یک از طرفین باید یک نفر داور اختصاصی معرفی و یک نفر به عنوان داور سوم به اتفاق تعیین نمایند
• ماده 465
  در هر مورد که داور یا داوران، وسیله یک طرف یا طرفین انتخاب می‌شود، انتخاب کننده مکلف است قبولی داوران را اخذ نماید. ابتدای مدت داوری روزی است که داوران قبول داوری کرده و موضوع اختلاف و شرایط داوری و مشخصات طرفین و داوران به همه آن‌ها ابلاغ شده باشد

4. صلاحیت داور

طرفین باید داوری را انتخاب کنند که ضمن داشتن دانش فنی از لحاظ قانون نیز واجد شرایط پذیرفتن داوری باشد. شرایطی که در قانون برای داور در نظر گرفته شده‌است عبارتند از:

• ماده 466
  اشخاص زیر را هر چند با تراضی نمی توان به عنوان داور انتخاب نمود:
  1- اشخاصی که فاقد اهلیت قانونی هستند.
  2- اشخاصی که به موجب حکم قطعی دادگاه و یا دراثر آن از داوری محروم شده‌اند.
• ماده 469
  دادگاه نمی‌تواند اشخاص زیر را به سمت داور معین نماید مگر با تراضی طرفین:
  1- کسانی که سن آنان کمتر از بیست و پنج سال تمام باشد.
  2- کسانی که در دعوا ذی نفع باشند.
  3- کسانی که با یکی از اصحاب دعوا قرابت سببی یا نسبی تا درجه دوم از طبقه سوم داشته باشند.
  4- کسانی که قیم یا کفیل یا وکیل یا مباشر امور یکی از اصحاب دعوا می‌باشند یا یکی از اصحاب دعوا مباشر امور آنان باشد.
  5- کسانی که خود یا همسرانشان وارث یکی از اصحاب دعوا باشند.
  6- کسانی که با یکی از اصحاب دعوا یا با اشخاصی که قرابت نسبی یا سببی تا درجه دوم از طبقه سوم با یکی از اصحاب دعوا دارند، در گذشته یا حال دادرسی کیفری داشته باشند.
  7- کسانی که خود یا همسرانشان و یا یکی از اقربای سببی یا نسبی تا درجه دوم از طبقه سوم او بایکی از اصحاب دعوا یا زوجه و یا یکی از اقربای نسبی یا سببی تا درجه دوم از طبقه سوم او دادرسی مدنی دارند.
  8- کارمندان دولت در حوزه ماموریت آنان.
• ماده 470
  کلیه قضات و کارمندان اداری شاغل در محاکم قضایی نمی‌توانند داوری نمایند هرچند با تراضی طرفین باشد.

5. اختلاف در مورد شرط داوری در ایین دادرسی مدنی

اگر طرفین دعوا نسبت به خود شرط داوری و نحوه تنظیم آن دچار مشکل شوند باید به این بند قانونی مراجعه کنند.

• ماده 461
  هرگاه نسبت به اصل معامله یا قرارداد راجع به داوری بین طرفین اختلافی باشد دادگاه ابتدا به آن رسیدگی و اظهار نظر می‌نماید.

6. تعیین داور توسط دادگاه

در مواقعی لازم است تا دادگاه به جای طرفین نسبت به انتخای داور اقدام کند. بندهای قانونی مربوط به این مورد در ادامه اشاره شده‌است.

• ماده 462
  در صورتی که طرفین نسبت به دادگاه معینی برای انتخاب داور تراضی نکرده باشند، دادگاه صلاحیتدار برای تعیین داور، دادگاهی خواهد بود که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد.
• ماده 467
  در مواردی که دادگاه به جای طرفین یا یکی از آنان داور تعیین می کند، باید حداقل از بین دو برابر تعدادی که برای داوری لازم است و واجد شرایط هستند داور یا داوران لازم را به طریق قرعه معین نماید
• ماده 468
  دادگاه پس از تعیین داور یا داوران و اخذ قبولی، نام و نام خانوادگی و سایر مشخصات طرفین و موضوع اختلاف و نام و نام خانوادگی داور یا داوران و مدت داوری را کتبا به داوران ابلاغ می‌نماید. در این مورد ابتدای مدت داوری تاریخ ابلاغ به همه داوران می‌باشد.

10. مواردی که داوری را از بین می‌برد

در ماده 481 از آیین دادرسی مدنی به مواردی که باعث از بین رفتن داوری می‌شود اشاره شده‌است و در این شرایط دیگر بند داوری تنظیم شده در قرارداد فاقد اعتبار است.

• ماده 481، در موارد زیر داوری از بین می‌رود:
  1- با تراضی کتبی طرفین دعوا.
  2- با فوت یا حجر یکی از طرفین دعوا

11. رای داوری در آیین دادرسی مدنی

در بندهای 482 تا 488 از قانون آیین دادرسی مدنی به روش صدور رای توسط داور اشاره شده‌است و جزئیات و نکاتی که داور باید در هنگام صدور رای آن‌ها را مد نظر قرار دهد مشخص شده‌است.

• ماده 488
  هرگاه محکوم علیه تا بیست روز بعد از ابلاغ، رای داوری را اجرا ننماید، دادگاه ارجاع کننده دعوا به داوری و یا دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد مکلف است به درخواست طرف ذی نفع طبق رای داور برگ اجرایی صادر کند. اجرای رای برابر مقررات قانونی می‌باشد
• ماده 487
  تصحیح رای داوری در حدود ماده (309) این قانون قبل از انقضای مدت داوری راساً با داور یا داوران است و پس از انقضای آن تا پایان مهلت اعتراض به رای داور، به درخواست طرفین یا یکی از آنان با داور یا داوران صادر کننده رای خواهد بود. داور یا داوران مکلفند ظرف بیست روز از تاریخ تقاضای تصحیح رای اتخاذ تصمیم نمایند. رای تصحیحی به طرفین ابلاغ خواهد شد. در این صورت رسیدگی به اعتراض در دادگاه تا اتخاذ تصمیم داور یا انقضای مدت یادشده متوقف می‌ماند.
• ماده 486
  هرگاه طرفین رای داور را به اتفاق به طور کلی و یا قسمتی از آن را رد کنند، آن رای در قسمت مردود بلااثر خواهد بو
• ماده 485
  چنانچه طرفین در قرارداد داوری طریق خاصی برای ابلاغ رای داوری پیش بینی نکرده باشند، داور مکلف است رای خود را به دفتر دادگاه ارجاع کننده دعوا به داور یا دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد تسلیم نماید.
  دفتر دادگاه اصل رای را بایگانی نموده و رونوشت گواهی شده آن را به دستور دادگاه برای اصحاب دعوا ارسال می‌دارد
• ماده 484
  داوران باید از جلسه ای که برای رسیدگی یا مشاوره و یا صدور رای تشکیل می‌شود مطلع باشند و اگر داور از شرکت در جلسه یا دادن رای یا امضای آن امتناع نماید، رایی که با اکثریت صادر می‌شود مناط اعتبار است مگر اینکه در قرارداد ترتیب دیگری مقرر شده باشد. مراتب نیز باید در برگ رای قید گردد. ترتیب تشکیل جلسه و نحوه رسیدگی و دعوت برای حضور در جلسه، توسط داوران تعیین خواهد شد. در مواردی که ارجاع امر به داوری از طریق دادگاه بوده، دعوت به حضور در جلسه به موجب اخطاریه دفتر دادگاه به عمل می‌آید.

تبصره – درمواردی که طرفین به موجب قرارداد ملزم شده‌اند که در صورت بروز اختلاف بین آنان شخص یا اشخاص معینی داوری نماید اگر مدت داوری معین نشده باشد مدت آن سه ماه و ابتدای آن از روزی است که موضوع برای انجام داوری به داور یا تمام داوران ابلاغ می‌شود. این مدت با توافق طرفین قابل تمدید است.

• ماده 483
  در صورتی که داوران اختیار صلح داشته باشند می‌توانند دعوا را با صلح خاتمه دهند. در این صورت صلح‌نامه‌ای که به امضای داوران رسیده باشد معتبر و قابل اجراست.
• ماده 482
  رای داور باید موجه و مدلل بوده و مخالف با قوانین موجد حق نباشد

12. درخواست ابطال رای داور

در بندهای زیر از داوری در آیین دادرسی مدنی به مواردی پرداخته شده‌است که در آن هر یک از طرفین و یا هردو آن‌ها می‌توانند به رای صادر شده توسط داور اعتراض کنند و برای رسیدگی و ابطال رای به دادگاه مراجعه کنند.

• ماده 489
  رای داوری در موارد زیر باطل است و قابلیت اجرایی ندارد:
  1- رای صادره مخالف با قوانین موجد حق باشد.
  2- داور نسبت به مطلبی که موضوع داوری نبوده رای صادر کرده است.
  3- داور خارج ازحدود اختیار خود رای صادر نموده باشد. در این صورت فقط آن قسمت از رای که خارج از اختیارات داور است ابطال می‌گردد.
  4- رای داور پس از انقضای مدت داوری صادر و تسلیم شده باشد.
  5- رای داور با آنچه در دفتر املاک یا بین اصحاب دعوا در دفتر اسناد رسمی ثبت شده و دارای اعتبار قانونی است مخالف باشد.
  6- رای به وسیله داورانی صادر شده که مجاز به صدور رای نبوده‌اند.
  7- قرارداد رجوع به داوری بی‌اعتبار بوده باشد.
• ماده 490
  در مورد ماده فوق هریک از طرفین می‌تواند ظرف بیست روز بعد از ابلاغ رای داور از دادگاهی که دعوا را ارجاع به داوری کرده یا دادگاهی که صلاحیت رسیدگی به اصل دعوا را دارد، حکم به بطلان رای داور را بخواهد در این صورت دادگاه مکلف است به درخواست رسیدگی کرده، هرگاه رای از موارد مذکور در ماده فوق باشد حکم به بطلان آن دهد و تا رسیدگی به اصل دعوا و قطعی شدن حکم به بطلان، رای داور متوقف می‌ماند.

تبصره- مهلت یادشده در ماده فوق و ماده (488) نسبت به اشخاصی که مقیم خارج از کشور می‌باشند دو ماه خواهد بود. شروع مهلت‌های تعیین شده در این ماده و ماده (488) برای اشخاصی که دارای عذر موجه به شرح مندرج در ماده (306) این قانون و تبصره (1) آن بوده‌اند پس از رفع عذر احتساب خواهد شد.

• ماده 493
  اعتراض به رای داور مانع اجرای آن نیست، مگر آنکه دلایل اعتراض قوی باشد. در این صورت دادگاه قرار توقف منع اجرای آن را تا پایان رسیدگی به اعتراض و صدور حکم قطعی صادر می‌نماید و در صورت اقتضاء تامین مناسب نیز از معترض اخذ خواهد شد.ماده 492
  در صورتی که درخواست ابطال رای داور خارج از موعد مقرر باشد دادگاه قرار رد درخواست را صادر می‌نماید. این قرار قطعی است
• ماده 491
  چنانچه اصل دعوا در دادگاه مطرح بوده و از این طریق به داوری ارجاع شده باشد، در صورت اعتراض به رای داور و صدور حکم به بطلان آن، رسیدگی به دعوا تا قطعی شدن حکم بطلان رای داور متوقف می‌ماند.

تبصره- در مواردی که ارجاع امر به داوری از طریق دادگاه نبوده و رای داور باطل گردد، رسیدگی به دعوا در دادگاه با تقدیم دادخواست به عمل خواهد آمد.

13. مواردی که قابل ارجاع به داوری نیست

طبق آیین دادرسی مدنی برخی موضات را نمی‌شود از طریق روش داوری حل و فصل نمود و برای رسیدگی له این اختلافات باید به دادگاه مراجعه شود:

• ماده 496
  دعاوی زیر قابل ارجاع به داوری نیست:
  1- دعوای ورشکستگی.
  2- دعاوی راجع به اصل نکاح، فسخ آن، طلاق و نسب.

14. حقوق داوری و حق‌الزحمه داور طبق قانون آیین دادرسی مدنی

در داوری در آیین دادرسی مدنی به حقوق و حق‌الزحمه‌ای که طرفین باید به داور پرداخت نماید نیز اشاره شده‌است و برای آن قواعدی تنظیم گردیدیه است.

• ماده 500
  چنانچه بین داور و اصحاب دعوا قراردادی در خصوص میزان حق‌الزحمه منعقد شده باشد، برابر قرارداد عمل خواهد شد.
• ماده 499
  در صورت تعدد داور، حق الزحمه بالسویه بین آنان تقسیم می‌شود.
• ماده 498
  میزان حق‌الزحمه داوری براساس آیین‌نامه‌ای است که هر سه سال یک بار توسط وزیر دادگستری تهیه و به تصویب رئیس قوه قضائیه خواهد رسید
• ماده 497
  پرداخت حق‌الزحمه داوران به عهده طرفین است مگر آنکه در قرارداد داوری ترتیب دیگری مقرر شده باشد.

15. ضرر طرفین در داوری و جبران خسارت توسط داور

در مواردی اگر رای داور باعث ضرر طرفین شود باید طبق این بند عمل کنند: طبق ماده 501، هرگاه در اثر تدلیس، تقلب یا تقصیر در انجام وظیفه داوران ضرر مالی متوجه یک طرف یا طرفین دعوا گردد، داوران برابر موازین قانونی مسئول جبران خسارت وارده خواهند بود

برای اینکه بتوانید اختلافات تجاری خود را در سریع‌ترین زمان و با کمترین هزینه حل کنید نیاز است تا از مشاور حقوقی قوی استفاده کنید.

نتیجه‌گیری: راهکاری برای نتیجه بهتر در داوری

همان طور که اشاره کردیم برای داوری در قانون دادرسی مدنی قوانینی مشخص شده‌است و داوری باید در چارچوب این قوانین انجام شود. شناخت این قوانین امری پیچیده‌است و از طرفی برای کسب نتیجه بهتر از داوری باید بر اساس این قوانین پیش رفت. بنابراین انتخاب وکیلی با دانش و تجربه بالا در این زمینه می‌تواند به حل و فصل اختلافات شما از روش داوری و در سریع‌ترین زمان و با رعایت تمام موارد قانونی کمک کند.

دیگر مقالات ما را نیز مطالعه فرمایید:

تفاوت داوری و دادرسی قضایی

عدول از داوری